Fruitbomen en die bijzondere, scheve leilinde

(Artikel 2 van de 5)
“De lekkerste appels at ik van de fruitbomen op het erf van mijn vader. Zo sappig, zo zoet. Ik was een slechte eter, maar de appels van mijn vader, daar ben ik groot van geworden.”

Nijkerk was het waar mijn overgrootvader (de vader van mijn oma) kolenboer was. Waar mijn oma, naar wie ik vernoemd ben, is geboren en haar jeugd heeft doorgebracht. Ze woonden met het grote gezin (er werden maar liefst dertien kinderen geboren) aan de Holkerweg in een kleine boerderij. Het huis had twee delen: een deel was een oude tabaksschuur, het andere deel was aangebouwd tot een woonboerderij. Die schuur? Die is nauw verbonden aan de rijke periode van Nijkerk door de tabaksteelt en handel. Daar kon je in het vorige artikel meer over lezen. Maar er is meer. En dat heeft van alles te maken met een opvallende boom. Een ware familie(stam)boom. Lees hier het tweede deel van een bijzonder familie(stamboom)verhaal.

De boom die er altijd was. En alles zag.

De vader van mijn oma, schreef in zijn dagboek dat hij eigenlijk tuinder had willen blijven. Hij had cursussen gedaan en werkte in de tuinbouw. Het vroegtijdig overlijden van zijn vader in 1918, zorgde ervoor dat hij het werk van zijn vader moest overnemen en kolenboer werd. Toch moet hij zijn liefde voor het tuinieren niet los hebben kunnen laten en zorgde hij ervoor dat zijn gezin kon genieten van heerlijk vers fruit van eigen land. Mijn oma vertelde mij wel eens, dat zij groot geworden is dankzij dit heerlijke fruit. Ze was een slechte eter in haar jeugd, maar de appels uit de tuin, die at ze elke dag. (Later zouden haar eigen kinderen dezelfde ervaring krijgen. Zij genoten tijdens heerlijke logeerpartijen van het verse fruit op het erf.)

Naast de fruitbomen en een kolenschuur, was er ook een leilinde. Deze boom stond voor het huis. Leilindes werden en worden nog steeds vaak voor huizen en boerderijen op het platteland geplaatst. Als bescherming tegen wind en zonlicht/warmte. Ook hebben leilindes een spirituele betekenis: ze stonden symbool voor de liefde tussen man en vrouw en zouden woningen beschermen tegen het kwaad. Bron: Groentechniek Klomp.

Deze leilinde leek alleen te staan én gaf nauwelijks schaduw. Was deze al krom bij het planten? Wanneer is dat gebeurd en wie deed dat? Ik heb daar nooit achter kunnen komen. Feit is dat de boom daar door mijn voorouders nooit is weggehaald, ondanks de scheefgroei. Zouden zij er ook iets mee hebben gehad? Gaf de boom ook zo’n bijzonder gevoel aan ze? Zo’n wijs gevoel, alsof de boom meekeek, meeleefde en bij het gezin en de familiegeschiedenis hoorde? En lieten ze de boom daarom staan, hoewel deze weinig kon doen qua bescherming tegen wind, warmte en zon?

In het huis zijn talloze kinderen geboren, hebben meerdere kinderen zelfs nog ingewoond. En zijn er ook verdrietige dingen gebeurd: de moeder van mijn oma stierf er in 1938, pas 40 jaar oud, niet lang na de bevalling van haar jongste zoon. Mijn oma was pas elf. Niet veel later begon de Tweede Wereldoorlog. En kwamen grote groepen mensen vanuit de grote steden langs de boerderij om eten te vragen, tijdens de Hongerwinter. De boom heeft het allemaal meegemaakt. In al die jaren waarin het leven gaf en nam.

Liefde. Een vruchtbare bodem voor de familiestamboom.

De boom heeft vast ook gevoeld dat er liefde was op de plek. En dat deze groeide en bloeide, net zoals de boom. Vanuit een vriendschap met de jongere zus van mijn oma’s moeder, ontstond een liefdesband met mijn overgrootvader. Zij trouwden en kregen nog een dochter. Ze zouden tot aan het einde van hun leven samen blijven. De liefde was groot: voor het gezin, voor elkaar, voor God en voor de medemens. Samen hebben zij in de oorlog honderden mensen geholpen door ze te laten overnachten en melk te geven.

(Foto hieronder: gemaakt/opgenomen in publicatie van Kragt). Precieze bron: onbekend.

Jaren verstreken en de kinderen gingen een voor een uit huis. Een aantal vertrokken na de oorlog naar Canada. Anderen zoals mijn oma gingen naar Amsterdam. En weer anderen bleven in Nijkerk.

Ondertussen verouderde de oude tabaksschuur en het huis. Nadat mijn voorouders er jaren hadden gewoond (vanaf 1905), deed de gemeente een voorstel en werd besloten de boerderij te slopen (omstreeks 1974-1977). De tuin met de fruitbomen moet zijn leeggehaald. Niet veel later begon de nieuwbouw. Nu staan er grote huizen. Het oude huis naast de boerderij van mijn voorouders staat er nog. Net als de scheve leilinde.

Een van de oudste bomen van Nijkerk

Toch had het niet veel gescheeld of de boom was gekapt, zo vertelde de eigenaresse van het huis dat nu op de plek staat waar eerst de boerderij stond. Het bleek dat de gemeente op het punt had gestaan de boom te kappen, maar dat dit op het nippertje was voorkomen. Hoe dat zat?

Het is een bijzonder verhaal dat weer laat zien dat de boom iets heeft, wat mensen pakt en intrigeert.

In 2020 werd de Holkerweg heringericht. Inwoners konden naar de inspraakbijeenkomst van de gemeente. Op alle ontwerpen bleek de leilinde te ontbreken. Bij navraag bleek de gemeente van plan te zijn de boom te kappen. De eigenaresse van het huis en haar man gaven aan daar absoluut niet akkoord mee te gaan.

De boom had iets. Was beeldbepalend voor deze mensen. Ze wisten toen nog niet dat de leilinde zo’n belangrijke familiegeschiedenis met zich mee droeg, maar zij voelden dat de boom moest blijven. De gemeente was welwillend en de leilinde mocht blijven. Een andere boom in het te realiseren groenvak werd iets verplaatst zodat alles in het ontwerp paste.

De tijd was dus nog niet rijp om dit laatste stukje geschiedenis verloren te laten gaan. Ik was blij, want als het anders was gelopen, had ik niks meer terug kunnen zien van de plek die zo belangrijk was voor mijn oma. En voor mijn herinneringen aan haar.

Nadat mijn oma op 92-jarige leeftijd in 2020 was gestorven, begon ik mij steeds meer te interesseren voor mijn familiegeschiedenis in Nijkerk. Al sinds ik heel jong was, vertelde mijn oma mij op vertrouwelijke toon over de avonturen die zij daar had meegemaakt. Ze kon prachtig vertellen, haar stem werd lager, ze sprak rustig en in haar ogen zag ik dat ze weer even terugging in de tijd. Ik ging met haar mee, elke keer als ze mij vertelde over vroeger.

Ik miste haar en de speciale momenten die we zo vaak hadden gedeeld en besloot in de coronajaren zelf eens te gaan kijken in Nijkerk. De plekken voor het eerst te bezoeken. Al snel had ik de plek gevonden waar de boerderij had gestaan. Via familie had ik begrepen dat er nog steeds een boom zou moeten staan die altijd voor het huis stond. Die wilde ik vinden.

Eerst voelde het confronterend om te beseffen dat de boerderij waar mijn oma geboren was, niet meer bestond. Toch duurde dat verdrietige gevoel niet lang, want al snel viel de scheve leilinde mij op. Ik besloot de boom aan te raken en eens goed te bekijken.

Er gebeurde iets bijzonders. Ik voelde rust, kracht en vertrouwen. En acceptatie. Opluchting ook. Deze boom was wijs. Deze boom had dingen gezien en gevoeld. Als een trouwe toeschouwer die steunt zonder iets te zeggen. Of te doen. Ik voelde de energie in mijn lijf terugkomen en voelde mij warm worden. Hoe kon dit? Hoe kan een boom zoiets teweeg brengen? Gevoelig, maar ook nuchter als ik ben, begreep ik het niet. Wat gebeurde er?

Wil het vervolg weten?